Czy wiesz, że Rozporządzenie 2023/1230/UE wprowadziło wreszcie klarowną definicję funkcji bezpieczeństwa, której brakowało w poprzednich wersjach Dyrektywy Maszynowej? Ten krok pozwala na bardziej spójne i świadome projektowanie maszyn, by jeszcze lepiej chronić operatorów przed zagrożeniami. Poniżej znajdziesz skrótowe omówienie, czym są funkcje bezpieczeństwa, jak je identyfikować oraz jak dobierać właściwe normy do ich oceny.
Funkcje bezpieczeństwa według nowych przepisów
Rozporządzenie 2023/1230/UE definiuje funkcję bezpieczeństwa jako „funkcję środka ochronnego, zaprojektowaną tak, aby wyeliminować zagrożenia lub zmniejszyć ryzyko, przy czym jej wadliwa realizacja może to ryzyko podnieść”. Taka definicja daje producentom jasny punkt odniesienia – każda funkcja w maszynie, której zadaniem jest przeciwdziałanie wypadkom, powinna być szczegółowo opisana i zweryfikowana pod kątem niezawodności.
Identyfikacja funkcji bezpieczeństwa w praktyce
- Analiza ryzyka
Podstawą jest rozpoznanie potencjalnych zagrożeń, które mogą wystąpić przy typowej eksploatacji maszyny. W zależności od charakteru procesów może chodzić o zatrzymanie awaryjne, wykrywanie obecności operatora w strefie niebezpiecznej czy kontrolę położenia ruchomych elementów. - Określenie wymagań
Gdy już ustalimy, gdzie i jak może dojść do wypadku, definiujemy konkretne rozwiązania (np. kurtyny świetlne, czujniki blokady drzwi). Każde takie rozwiązanie staje się funkcją bezpieczeństwa, którą trzeba formalnie opisać w dokumentacji. - Wybór norm
Zależnie od technologii i złożoności sterowania sięga się zwykle po dwie normy zharmonizowane:- PN-EN ISO 13849-1 – określa Performance Level (PL) dla głównie mechaniczno-elektrycznych rozwiązań sterowania.
- PN-EN 62061 – koncentruje się na systemach elektrycznych i elektronicznych (Safety Integrity Level, SIL).
Te standardy pomagają dopasować środki techniczne, aby utrzymać wymagany poziom bezpieczeństwa.
- Implementacja i walidacja
Wdrożenie funkcji bezpieczeństwa obejmuje m.in. dobór odpowiednich sterowników, czujników i blokad. Na końcu należy sprawdzić (przez testy i weryfikację dokumentacji), czy deklarowane poziomy bezpieczeństwa PL lub SIL rzeczywiście osiągnięto.
Przykłady typowych funkcji bezpieczeństwa
- Wyłącznik awaryjny (E-Stop) – błyskawicznie odcina zasilanie napędu, zapobiegając dalszemu ruchowi maszyny.
- Blokada drzwi ochronnych – uniemożliwia pracę urządzenia, dopóki osłony nie zostaną zamknięte i zaryglowane.
- Kontrola dwuręczna – wymaganie od operatora użycia obu rąk do uruchomienia maszyny, co wyklucza przypadkowe włączenie przy obecności rąk w strefie pracy.
- Monitoring prędkości – w aplikacjach z robotami współpracującymi lub w trybach serwisowych maszyna ogranicza prędkość, aby zminimalizować ryzyko kolizji z człowiekiem.
PL (Performance Level) a SIL (Safety Integrity Level)
W ocenie funkcji bezpieczeństwa kluczowy jest wybór właściwej normy, która dopasuje wymagania do specyfiki systemu:
- PL (PN-EN ISO 13849-1) – zastosowanie najczęściej w układach elektromechanicznych, gdzie ocenia się zdolność komponentów do redukcji ryzyka, uwzględniając ich architekturę i częstość diagnostyki.
- SIL (PN-EN 62061) – używany w bardziej złożonych systemach, zwłaszcza elektronicznych i programowalnych. Przypisany poziom (SIL 1–4) mówi o prawdopodobieństwie bezpiecznego działania funkcji w danym czasie i warunkach.
Niezależnie od tego, czy stosujemy PL, czy SIL, cała logika bezpieczeństwa musi być starannie przeanalizowana: od analizy ryzyka i doboru komponentów, po testy potwierdzające zgodność z wymogami.
Znaczenie w kontekście Rozporządzenia 2023/1230/UE
Wprowadzenie definicji funkcji bezpieczeństwa do najnowszych przepisów oznacza, że producenci i integratorzy nie mogą już opierać się na ogólnych hasłach o „układach ochronnych”. Zamiast tego powinni w dokumentacji konkretnie wyszczególnić, jakie elementy sterowania odpowiadają za ochronę przed danym zagrożeniem i jaką niezawodność muszą one osiągnąć. Tak zaplanowane środki bezpieczeństwa ułatwiają przejście procedur oceny zgodności oraz zapewniają lepszą ochronę na co dzień.
Dla przedsiębiorstw oznacza to konieczność rzetelnego wyodrębnienia i weryfikowania funkcji bezpieczeństwa, a także umiejętne posługiwanie się normami PL i SIL. W razie modyfikacji urządzenia czy integracji kolejnych maszyn w linię produkcyjną, każda nowa funkcja (lub modyfikacja istniejącej) musi przejść odpowiednie testy i zostać opisana w dokumentacji.
Funkcje bezpieczeństwa zdefiniowane w Rozporządzeniu 2023/1230/UE stanowią fundament poprawnie zaprojektowanych i użytkowanych maszyn. Bez względu na to, czy mamy do czynienia z prostą prasą, czy zaawansowanym robotem w przemyśle motoryzacyjnym, kluczowe jest właściwe zidentyfikowanie wszelkich zagrożeń, przypisanie funkcji obniżających ryzyko i upewnienie się, że działają one zgodnie z normami PL (PN-EN ISO 13849-1) lub SIL (PN-EN 62061). Dzięki temu producenci mogą spełniać wymogi prawne, a użytkownicy zyskują pewność, że pracują z urządzeniami zapewniającymi wysoki poziom ochrony i niezawodności.